"Zbiór artykułów nie rości sobie oczywiście pretensji syntetyzujących. Wydaje się jednak, że selektywny przegląd problemów, jakiego dokonuje, jest dość reprezentatywny dla dziewiętnastowieczności i dotyka ważniejszych wyznaczników jej zmierzchu odbitego w literackim zwierciadle: od swoistego węzła gordyjskiego, jakim jest periodyzacja i niejednoznaczność przełomu wieku XIX i XX i ciągle frapujący styk tych stuleci - poprzez metamorfozy i wcielenia scjentyzmu, charakterystyczną dla stulecia topikę melancholiczną, wzmocnioną impulsami moderny - tradycję "kresową" i jej mutacje u schyłku wieku - kwestię postulowanej do końca, wzorcowej relacji z mniejszością - wreszcie doświadczenie pierwsze wojny światowej - aż po refleksy historyzmu w dwudziestoleciu międzywojennym."